Genel olarak baktığımızda çalışma süresi, işçinin çalışarak geçirdiği süredir. 4857 sayılı İş Kanunu fazla mesai bakımından farklı bir düzenleme getirmiştir. Kanunda, iş sürelerinde yapılan değişiklikler esas alınarak, ‘fazla çalışma’ ve ‘fazla süreli çalışma’ şeklinde bir ayrıma gidilmiştir. Bu ayrım yapılırken de esnek çalışma ilkeleri dikkate alınmıştır. Bu husus kanunda, “Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir” şeklinde ifade edilmiştir. 

Kanuna Göre Fazla Çalışma 

Peki fazla çalışma nedir? Yine İş Kanunumuzun 41. Maddesine göre fazla çalışma, yasada yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Burada dikkati çeken husus, fazla çalışmanın belirlenmesinde günlük çalışma değil haftalık çalışma süresinin esas alınmış olmasıdır. Yani, kanuna göre ‘fazla çalışma’dan söz edebilmek için işçinin, haftalık yasal çalışma süresi olan 45 saatin üzerinde iş görmüş olması şartı vardır. İş hayatımızın temel mevzuatı olan İş Kanunu 63.maddesinde haftalık 45 saat olan normal çalışma süresinin günde 11 saati aşmamak koşulu ile işyerinde haftanın çalışılan günlerine farklı bir şekilde dağıtılabileceği kabul edilmiştir. Çalışanların sağlığı ve sosyal hayatı düşünülerek 24 saat içinde kesintisiz 12 saatlik bir dinlenme olanağı sağlayacak bir şekilde günlük çalışma süresinin bir işçi için en fazla ara dinlenmeler hariç 11 saat olması benimsenmiştir. Bu hesap üzerinden, haftanın beş iş gününde 9 saat çalışılan işyerlerinde günde en fazla 2 saat fazla çalışma yapılabilecektir. Yine kanuna göre bir işçinin yapabileceği fazla çalışma sürelerinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamayacaktır. 

Fazla Mesai Ücretleri

Fazla mesai hesap edilirken, işçilerin yarım saatten az süren çalışmaları yarım saat, yarım saati aşan çalışmaları ise bir saat olarak sayılır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 fazlası olarak hesaplanır. İşveren, işçinin fazla çalışma ücretlerini normal çalışma ücretleri ile birlikte ödemek zorundadır. Normal ücrette olduğu gibi fazla mesai ücretleri de 20 gün içinde ödenmek zorundadır. Fazla çalışma ücretlerinde zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu ücretlere de bankaların mevduata uyguladığı en yüksek faiz oranı uygulanır. İşçi, işveren tarafından fazla mesai ücretleri ödenmediği takdirde İş Kanununa göre iş akdini haklı nedenle feshedebilir. Bu durumda olup da iş akdini fesheden işçi, kıdem tazminatına hak kazanır. 

Fazla Mesai İçin İşçinin Rızası

Fazla saatlerde çalışma yaptırabilmek için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Bu husus kanunda özellikle vurgulanmıştır. Baştan rızası olmayan işçiye fazla mesai yaptırılamaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işveren tarafından bu onay her yıl başında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçilerin özlük dosyasında saklanır. 

Fazla Mesainin İspatı

Son dönemde Yargıtay kararlarına da sıkça konu olan bir diğer husus ise işçinin yaptığı fazla mesainin ve işverenin yaptığı fazla mesai ödemesinin ispatı noktasıdır. Şayet işçi fazla mesai yapmış olmasına rağmen bordrosunda buna ilişkin ücret yoksa işçi bu çalışmasını tanıkla ispatlayabilir. İşçi, ispat kurallarına göre fazla çalışmasını her türlü delille ispatlayabilmektedir. Fakat işveren fazla mesai ücretlerini ödediğini yazılı belge ile ispatlamak durumundadır. İşçinin tanıkla fazla mesai ücretinin ispatı söz konusu olduğunda işveren işçinin fazla mesai yapmadığını değil fazla mesai ücretlerini işçiye ödediğini yazılı belge ile ispatlamak zorundadır. İşçiye ödemeleri haricen elden ödediğine dair savunması geçerli olmaz. Yargıtayın yerleşik uygulaması da bu yöndedir. Geçtiğimiz günlerde emsal bir karara imza atan Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, işverenin işçiye ödediği ücretin tanık beyanlarıyla değil ödeme dekontuyla ispatlanabileceğine vurgu yaptı. Kararda; "Davacının fazla mesai alacağı talebi hüküm altına alınırken davacı tanıklarının da son üç ay hariç fazla mesailerin ödendiği şeklindeki davalı tanıkları ile de uyumlu olan beyanlarına itibar ile fazla mesai ücretlerinin son üç ay hariç ödendiği kabul edilerek bu talep hüküm altına alınmış. Ödemeye ilişkin davalı tarafından sunulmuş yazılı bir belge bulunmamaktadır. Kural olarak ödeme savunması tanık ile ispat edilemez. Bu itibarla mahkemenin tanıkların ödeme yapıldığı açıklamalarına değer vererek kurduğu hüküm hatalıdır" denildi.

Av. Alper Osman Genç – avukatalpergenc@gmail.com

Yorumlar